بسم الله الرحمن الرحيم

ޙަމްދު ހުރީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ﷲ އަށެވެ. އެއީ އުޑުތަކާއި ބިންތަކުގެ ކަންކަމާއިގެން ޤާއިމުވެ­ވޮޑިގެންވާ، ޤައްޔޫމުވަންތަ¹ އިލާހެވެ. އެންމެހައި ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންކަން ތަދުބީރު­ކުރައްވާ ކަލާނގެއެވެ. ސާފުވެގެންވާ ހެކިތަކާއި، ބަޔާންވެ ފައުޅުވެގެންވާ ދަލީލު­ތަކާއިގެން، މުކައްލަފުންގެ ގާތަށް، ދީނުގެ ކަންކަން ބަޔާން­ކޮށްދެއްވުމަށް ރަސޫލުން ފޮނުއްވި އިލާހެވެ. އެ އެންމެހައި ބޭކަލުންނަށް ޞަލަވާތާއި ސަލާމް ލައްވާށިއެވެ.

އެކަލާނގެ ދެއްވި އެންމެހައި ނިޢުމަތްތަކުގެ މައްޗަށް އަޅު ޙަމްދުކުރަމެވެ. އަދި އެ އިލާހުގެ ފަޟްލު­ވަންތަކަމާއި ދީލަތި­ވަންތަ­ކަމުން އިތުރަށް ދެއްވުން އެދެމެވެ.

އެއްކައުވަންތަ ޤައްހާރުވަންތަ² ﷲ މެނުވީ ޙައްޤުވެގެން އަޅުކަންކުރެވޭ އިލާހަކު ނުވާ­ކަމަށް އަޅު ހެކިވަމެވެ. އެއީ ގިނައިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، ދީލަތިވަންތަ އިލާހެވެ.

އަދި ހަމަ­ކަށަވަރުން މުޙައްމަދުގެފާނީ އެކަލާނގެ އަޅާ އަދި ރަސޫލާ ކަމަށާއި، އެކަލޭގެފާނީ އެކަލާނގެ ޙަބީބު އަދި ޚަލީލު ކަމަށާއި، ޚަލްޤުތަކުން ކުރެ އެންމެ ހެޔޮ ސާހިބާ ކަމަށް އަޅު ހެކި­ވަމެވެ. އެކަލޭގެފާނީ، މާތް ﷲ އެކަލާގެފާނުގެ މައްޗަށް، ޒަމާން­ތަކަށް ދެމި­އޮންނަނިވި މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގައިވާ ކީރިތި ޤުރުއާން ބާވައި­ލައްވައި، ކައުކުރެއްވި ފޭތާންބަރު­ކަލޭގެފާނެވެ. އަދި އެ ޤުރްއާނުގެ އިތުރުން، އޭގައި ޖާމިޢު ބަސްފުޅު­ތަކާއި ދީނުގެ ސަމާޙަތްތެރިކަން އެކުލެވިގެންވާ، އަދި އިރުޝާދު ލިބިގަތުމަށް އެދޭ މީހަކަށް ނޫރު ލިއްބައިދޭ ސުންނަތް ދެއްވައި، އެކަލޭގެފާނު މާތް­ކުރެއްވި­އެވެ. އެކަލޭގެފާނާއި، އެހެން ވެސް އެންމެހައި ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުންނާއި، އެ ބެއި­ބެއި­ކަލުންގެ އާލުންނާއި އެންމެހައި ޞާލިޙު އަޅުތަކުންްނަށް ﷲ ގެ ޞަލަވާތާއި ސަލާމް ލައްވާށިއެވެ.

އެއަށްފަހު ދަންނާށެވެ: ފަހެ، ޢަލީ ބިން އަބީ ޠާލިބާއި، ޢަބްދުﷲ ބިން މަސްޢޫދާއި، މުޢާޛް ބިން ޖަބަލާއި، އަބުއްދަރްދާއިއާއި، އިބްނު ޢުމަރާއި، އިބްނު ޢައްބާސާއި، އަނަސް ބިން މާލިކާއި، އަބޫ ހުރައިރާ –– މި އެންމެހައި ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ އަރިހުން އެތަކެއް މަގަކުން ތަފާތު ގޮތްގޮތަށް ރިވާވެގެން އައިސްފައި ވެއެވެ: رسول الله ﷺ ޙަދީޘް­ކުރެއްވި­އެވެ. «مَنْ حَفِظَ عَلَىٰ أُمَّتِي أَرْبَعِينَ حَدِيثًا مِنْ أَمْرِ دِينِهَا بَعَثَهُ اللهُ يَومَ القِيَامَةِ فِي زُمْرَةِ الفُقَهَاءِ وَالعُلَمَاءِ» މާނައީ: ”ދީނުގެ ކަންކަމުގެ ތެރެއިން 40 ޙަދީޘް ތިމަން­ކަލޭގެފާނުގެ އުންމަތަށް ރައްކާކޮށް ފޯރު­ކޮށްދީފި މިހާ، ފަހެ ޤިޔާމަތް­ދުވަހުން ﷲ އޭނާ ނެރުއްވާހުށީ ފަޤީހުންނާއި ޢިލްމުވެރީންގެ ގިންތީގައެވެ.“ އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. «بَعَثَهُ اللهُ فَقِيهًا عالِمًا» ”ﷲ އޭނާ ނެރުއްވާ ހުށީ ފިޤުހުވެރިއެއް އަދި ޢިލްމުވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ.“ އަބުއްދަރްދާގެ ރިވާޔަތުގައި ވަނީ: «وَكُنتُ لَهُ يَومَ القِيَامةِ شَافِعًا وَشَهِيدًا» ”ޤިޔާމަތްދުވަހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާހުށީ އޭނާއަށްޓަކައި، ޝަފާޢަތް­ތެރިއެއް އަދި ހެކިވެރިއެއް ކަމުގައެވެ.“ އިބްނު މަސްޢޫދުގެ ރިވާޔަތުގައި ވަނީ: «قِيلَ لَهُ: اُدْخُلْ مِنْ أيِّ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ شِئْتَ» ”އޭނާއަށް ބުނެވޭނެތެވެ: ސުވަރުގޭގެ ތިބާ ބޭނުން ދޮރުކޮޅަކުން ވަންނާށެވެ.“ އިބްނު ޢުމަރުގެ ރިވާޔަތުގައި ވަނީ: «كُتِبَ فِي زُمْرَةِ العُلَمَاءِ وَحُشِرَ فِي زُمْرَةِ الشُّهَدَاءِ» ”ޢިލްމުވެރީންގެ ގިންތީތެރޭ އޭނާ ލިޔުއްވޭނެއެވެ. އަދި ޝަހީދުންގެ ގިންތީގައި މަޙްޝަރު­ކުރެއްވޭނެއެވެ.“ ފަހެ މި ޙަދީޘުގެ މަގުތައް ގިނަކަމާއެކު ވެސް ޙަދީޘްގެ ޟަޢީފު­ކަމާ­މެދު، ޙަދީޘް ޢިލްމުގެ ޙާފިޡުން ވަނީ އިއްތިފާޤުވެ­ވަޑައިގެންފައެވެ.

ނަމަވެސް، ޢިލްމުވެރިން ވަނީ މި ބާބުގައި، ޢަދަދު ނުކުރެވޭހައި ގިނަގުނަ ފަތް­ތަކާއި ފޮތް­ތައް ލިޔުއްވާފައެވެ. އެ އެންމެހައި ބޭކަލުންނަށް ﷲ ރުއްސުން­ލައްވާށި­އެވެ. މި ގޮތުން މި ބާބުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔުއްވިކަމަށް އަހުރެން ދަންނަނީ عَبْدُ اللهِ بْنُ المُبَارَك އެވެ. ދެން، ރައްބާނީ ޢިލްމުވެރިޔާ، مُحَمَّدُ بْنُ أَسْلَمَ الطُّوسِي އެވެ. ދެން الحَسَنُ ابْنُ سُفْيَانَ النَّسَائِي އާއި، أَبُو بَكْرٍ الْآجُرِّي އާއި أَبُو بَكْرِ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْأَصْفَهَانِي އާއި، الدَّارَقُطْنِي އާއި، الحَاكِم އާއި، أَبُو نُعَيم އާއި، أَبُو عَبدِ الرَّحمٰنِ السُّلَمِيّ އާއި أَبُو سَعِيدٍ المَالِينِي އާއި أبُو عُثْمَانَ الصَّابُونِي އާއި، عَبْدُ اللهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الأَنْصَارِي އާއި، أَبُو بَكْرٍ البيهَقِي އާއި، އަދިވެސް ގުނައި ކޮޅުން ނުލާނޭހައި ގިނަ، އިހާއި ފަހުގެ ދަންނަ­ބޭކަލުންނެވެ.

އެހެންކަމުން، މި ޢިލްމުވެރި އިމާމުންނާއި، ދީން ރައްކާކޮށްދެއްވި ޙާފިޡުންނާ ތަބާވެ އިޤްތިދާވުމުގެ ގޮތުން 40 ޙަދީޘް އެއްކުރަން އަހުރެން ޤަޞްދުކޮށް، ﷲ އަށް އިސްތިޚާރާ ކުރީމެވެ. އެހެނީ ހެޔޮ ޢަމަލުތަކުގެ މާތްކަމުގެ ބާބުގައި ޟަޢީފު، ބަލި ޙަދީޘަށް ވެސް ޢަމަލުކުރުން ހުއްދަ ކަމަށް ޢިލްމުވެރީން ވަނީ އިއްތިފާޤު­ވެ­ވަޑައި­ގެން­ފައެވެ.³

ކަން މިހެން އޮތަސް މި ކަމުގައި އަހުރެން ބަރޯސާވީ މި ޙަދީޘަކަށް ނޫނެވެ. އެކަމަކު އަހުރެން ބެލީ ޞަޙީޙު ޙަދީޘްތަކުގައި ވާ ރަސޫލާ ﷺ ގެ އަންނަނިވި ބަސްފުޅު­ތަކަށެވެ. އެއީ «لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ مِنْكُمُ الْغَائِبَ» ”ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ ޙާޟިރުވެ ހުރި މީހަކު، ޙާޟިރުވެ ނެތް މީހަކަށް ތިމަން­ކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު ފޯރު­ކޮށްދޭ­ހުށިކަމެވެ.“ މި ބަސްފުޅާއި، «نَضَّرَ اللهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا فَأَدَّاهَا كَمَا سَمِعَهَا» ”ތިމަން­ކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު އަހައި، އެ ދަނެ، އެ ދަސްކޮށް، ދެން އެ ބަސްފުޅު އަޑުއެހި ފަދައިން އެހެން މީހަކަށް އެ ބަސްފުޅު ފޯރުކޮށްދިން މީހެއްގެ މޫނު ﷲ އުޖާލާ­ކުރައްވާށި­އެވެ.“ މި ބަސްފުޅެވެ.

އަދި މީގެ އިތުރުން، ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރޭގައި، ދީނުގެ އުޞޫލުތަކާ ބެހޭ ގޮތުންނާއި، ފަރުޢުތަކާ ބެހޭ ގޮތުންނާއި، ޖިހާދާއި، ޒުހުދުވެރިކަމާއި، ރިވެތި އަދަބާއި، ޚުޠުބާތަކާއި، މިހެން ގޮސް މި ފަދަ އެތައް ކަމަކާ ބެހޭ ގޮތުން 40 ޙަދީޘް އެއްކުރައްވާފައިފާ ބޭކަލުން ހިމެނި­ވަޑައިގަންނަވައެވެ. ފަހެ އެ ބެއިބެއިކަލުންގެ މި ހުރިހައި މަޤްޞަދުތަކަކީ ވެސް ހެޔޮ ޞާލިޙު މަޤްޞަދުތަކެކެވެ. ﷲ އެ އެންމެހައި ބޭކަލުންނަށް ރުއްސުން­ލައްވާށިއެވެ.

މި ހުރިހައި ކަމަކަށްވުރެ މުހިންމުކަން ބޮޑު 40 ޙަދީޘް އެއްކުރުން މޮޅުކަމަށް އަހުރެން ދެކެމެވެ. އެއީ އެ ހުރިހައި ކަމެއް ޝާމިލުވާ ޙަދީޘްތަކެއް އެއްކުރުމެވެ. ފަހެ މިއިން ކޮންމެ ޙަދީޘަކީ، ދީނުގެ ދައުރު­ކުރުން ވަނީ އޭގެ ވަށައިގެން ކަމަށް، ނުވަތަ އެ ޙަދީޘަކީ އިސްލާމް ދީނުގެ ދެބައިކުޅަ، ނުވަތަ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ކަމަށް، ނުވަތަ އެފަދަ އެހެން­ވެސް ގޮތަކަށް ޢިލްމުވެރީން ސިފަ­ކުރައްވާފައިވާ، ދީނުގެ ޤަވާޢިދުތަކުގެ ތެރެއިން މަތިވެރި ޤާޢިދާއެކެވެ.

މީގެ އިތުރުން މި 40 ޙަދީޘް ޖަމާކުރުމުގައި، މި ޙަދީޘްތަކީ ޞައްޙަ ޙަދީޘް­ތަކެއް ކަމުގައި ވުން، އަހުރެން ވާނީ ޝަރުޠު­ކޮށްފައެވެ. މީގެ ތެރެއިން ގިނަ ޙަދީޘް­ތަކަކީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމް، އެ ދެ އިމާމުންގެ ދެ ޞަޙީޙުގައި ގެންނަވާފައި ވާ ޙަދީޘް­ތަކެކެވެ. އަހުރެން މި ޙަދީޘްތައް ގެންނާނީ އޭގެ އިސްނާދު ނުހިމަނަ­އެވެ. އެއީ ދަސްކުރަން ފަސޭހައަކަށެވެ. އަދި –– ފޮތުގެ މަންފާ އެންމެނަށް ޢާންމު­ވުމަށެވެ. ދެން ޙަދީޘްތައް ގެނައުމަށް­ފަހު­ގައި، އޭގައި ހުރި މާނަ ފޮރުވިފައިވާ ބަސް­ތައް ބަޔާންކޮށްދޭ ބާބެއް ގެންނަހުށީމެވެ.

ފަހެ، އާޚިރަތަށް އެދޭ ކޮންމެ މީހަކު ވެސް މި ޙަދީޘްތައް ދެނެގަތުން ހުށްޓެވެ. އެހެނީ މި ޙަދީޘްތަކަކީ މުހިންމު އެތައް ކަންތައްތަކެއް އޭގައި އެކުލެވިފައި ވާ، އަދި އެންމެހައި ހެޔޮ ކަންކަމަކާ މެދު، މިހާއަށް ހެއިވެރިކަން ގެނުވާ، ޙަދީޘް­ތަކެކެވެ. ފުންކޮށް ވިސްނައިފި މީހަކަށް މި ކަންކަން ސާފުކޮށް ފައުޅުވެގެން ދާނެއެވެ.

އަހުރެން އިޢުތިމާދުވެ ބަރޯސާ­ވަނީ ހަމައެކަނި ﷲ އަށެވެ. އަދި މި ކަމުގައި އަހުރެން ވަކީލު­ކޮށް ރުޖޫޢަ­ވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އަދި އެންމެހައި ޙަމްދާއި، ނިޢުމަތް ދެއްވުން ވަނީ އެކަލާނގެ­އަށެވެ. އަދި ހެޔޮ މަގަށް ތައުފީޤު­ދެއްވުމާއި، ކުށުން ބަރީއަ­ކޮށްދެއްވުން ވަނީ ވެސް އެކަލާނގެއަށެވެ.